Στις 20 Νοεμβρίου παρουσιάστηκε από το μελετητικό γραφείο στο οποίο έχει ανατεθεί η εκπόνηση του ΤΠΣ Σύρου, το υλικό των εναλλακτικών σεναρίων χωρικής οργάνωσης για το νησί και η αξιολόγηση τους με βάση την οποία προκρίνεται ένα ως επικρατέστερο / προτεινόμενο. Η παρούσα φάση (α’ φάση) στη διαδικασία εκπόνησης του ΤΠΣ ολοκληρώνεται με την σχετική «διαβούλευση» μέσω της πλατφόρμας του ΥΠΕΝ, διάρκειας 5 ημερών από την παρουσίαση των σεναρίων.
Το Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου κατέθεσε τις προτάσεις του ενώ επεσήμανε και την πρόδηλη ανεπάρκεια της προθεσμίας των 5 ημερών για την υποβολή των σχολίων – προτάσεων των πολιτών. Θεωρούμε επιβεβλημένο να υπάρξει πληρέστερη ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας και να δοθεί ικανή χρονική παράταση στη διαβούλευση.
Παρά το γεγονός ότι η προθεσμία λήγει σύντομα θεωρούμε επιβεβλημένο να κατατεθούν όσο το δυνατόν περισσότερα σχόλια και καλούμε τους συμπολίτες μας να συμμετάσχουν στη διαβούλευση. Ο σύνδεσμος για τη συμμετοχή είναι:
https://polsxedia.ypen.gov.gr/tps_details/%CE%91_25
Οι προτάσεις που κατέθεσε το Παρατηρητήριο έχουν ως εξής:
Προτάσεις του Παρατηρητηρίου Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου για τη διαβούλευση του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου Σύρου
[Το Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου είναι περιβαλλοντικός σύλλογος με 477 μέλη]
Γενική παρατήρηση
Βασική προϋπόθεση για την κατάθεση των προτάσεων των πολιτών στην παρούσα διαβούλευση αποτελεί η έγκαιρη, έγκυρη και επαρκής ενημέρωσή τους επί των προτάσεων των μελετητών και η επάρκεια χρόνου για την μελέτη, τη συγκριτική αξιολόγηση και την κατανόηση των συνεπειών των προτεινόμενων εναλλακτικών σεναρίων. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις η διαβούλευση καθίσταται προσχηματική.
Ειδικά στην παρούσα φάση, όπου πρόκειται να επιλεγεί το βασικό σενάριο του ΤΠΣ, η συμμετοχή των πολιτών είναι αναγκαία και κρίσιμη διότι το σχέδιο αυτό θα επηρεάσει ποικιλοτρόπως τη ζωή τους. Παρά ταύτα δεν υπήρξε επαρκής ενημέρωση επί των προτάσεων. Η παρουσίαση των προτάσεων των μελετητών έλαβε χώρα σε εργάσιμο χρόνο στη αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου της οποίας η χωρητικότητα είναι πολύ μικρή. Αυτό σημαίνει ότι η πλειοψηφία των -μη ειδικών- πολιτών που θα επιθυμούσαν να ενημερωθούν και να συμμετάσχουν στη διαβούλευση θα ενημερώνονταν με την μετάδοση της συνεδρίασης σε live streaming και με την ανάρτηση του σχετικού βίντεο στα τοπικά μέσα ενημέρωσης και στη σελίδα της διαβούλευσης. Δυστυχώς, τόσο στο live streaming όσο και στο αναρτημένο βίντεο, ο ήχος είναι τόσο παραμορφωμένος κατά την παρουσίαση της μελέτης που είναι αδύνατο να καταλάβει κάποιος τι λένε οι μελετητές.
Επιπλέον οι χάρτες που έχουν αναρτηθεί με την πληθώρα πληροφοριών που περιέχουν είναι δύσχρηστοι -σε μορφή pdf- και απαιτούν πολύ χρόνο για την κατανόηση και συγκριτική αξιολόγηση των σεναρίων. Αντίστοιχα και η μελέτη των κειμένων χρειάζεται αρκετό χρόνο. Δυστυχώς ο χρόνος των 5 ημερών που έχει δόθηκε στους πολίτες για να καταλάβουν το θέμα, να κάνουν τις συγκρίσεις, να επιλέξουν σενάριο, να συντάξουν τις προτάσεις τους και να τις αναρτήσουν στη σελίδα της διαβούλευσης είναι αυταπόδεικτο ότι δεν επαρκεί.
Καταθέτουμε τη σοβαρή μας ένσταση για την πρόδηλη ανεπάρκεια της προθεσμίας των 5 ημερών για την υποβολή των σχολίων – προτάσεων των πολιτών. Θεωρούμε επιβεβλημένο να υπάρξει πληρέστερη ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας και να δοθεί ικανή χρονική παράταση στη διαβούλευση.
Σε συνέχεια των ανωτέρω (ελλιπούς ενημέρωσης και περιορισμένου χρόνου) οι προτάσεις μας στην παρούσα φάση θα είναι γενικής φύσεως και περιορισμένης έκτασης.
Συγκεκριμένα
1. Σχετικά με την εκτός σχεδίου δόμηση στη Σύρο
Ως γνωστόν η ευρεία εκτός σχεδίου δόμηση είναι «ελληνική πατέντα» και έχει ήδη επιφέρει ανεπανόρθωτες βλάβες στο περιβάλλον. Όμως, όπως έχει κρίνει το ΣτΕ: «από το συνδυασμό των άρθρων 24 παρ. 1 και 2 και 17 του Συντάγματος συνάγεται θεμελιώδης, από πλευράς δυνατότητας δομήσεως, διαφοροποίηση μεταξύ των εντός σχεδίου περιοχών, οι οποίες προορίζονται για δόμηση, και των εκτός σχεδίου περιοχών, οι οποίες δεν έχουν ως προορισμό, κατ’ αρχήν, την δόμηση ή την τουριστική εκμετάλλευση, αλλά την γεωργική, κτηνοτροφική και δασοπονική εκμετάλλευση και την αναψυχή του κοινού. Στις εκτός σχεδίου περιοχές, η δόμηση μόνο κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται, δυνάμενη και να απαγορεύεται εν όλω ή εν μέρει ή να επιτρέπεται υπό ιδιαιτέρως αυστηρούς όρους και περιορισμούς, προσαρμοσμένους στην ιδιαίτερη φύση κάθε περιοχής» [ΣτΕ Ολομ. 176/2023 καθώς και ΣτΕ Ολομ. 3135/2002, ΣτΕ 2063/2018 και πλήθος αναφορών στην πάγια νομολογία κ.α.]
Ως εκ τούτου, λαμβάνοντας υπόψη
- την αναγκαιότητα λήψης κατάλληλων και αποτελεσματικών μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος της Σύρου τα οποία θα πρέπει να επιλεγούν ως χρυσή τομή αντικρουόμενων παραμέτρων (προστασίας του περιβάλλοντος – ισχυρών οικονομικών συμφερόντων), χωρίς δηλαδή να έχουν ως αποτέλεσμα να παρακωλύεται υπέρμετρα η άσκηση των εξουσιών που απορρέουν από την κυριότητα περιουσιακών στοιχείων
- το γεγονός ότι όποιος έχει βρει από τους προγόνους του κομμάτια παρθένας γης εκτός και μακριά από οικισμούς – όπου ενδεχομένως έβοσκαν πρόβατα ή ασκούσαν άλλες δραστηριότητες- ή φρόντισε να αποκτήσει με άλλους τρόπους τέτοιες περιοχές, δεν μπορεί να σημαίνει αυτόματα ότι κληρονόμησε ή απέκτησε ευρώ(€) δια της υποχρεωτικής και αδιαμφισβήτητης δυνατότητας τσιμεντοποίησης τους
- το γεγονός ότι για την εκτός σχεδίου δόμηση δεν αρκεί το ελάχιστο εμβαδόν του οικοπέδου, αλλά απαιτείται, ήδη από το 1985, και η ύπαρξη προσώπου σε κοινόχρηστο χώρο (δρόμο) νομίμως υφιστάμενο και μη προκύψαντα από ιδιωτική βούληση [ΣτΕ Ολ. 176/2023]
- το γεγονός, ότι, με την ανοχή της πολιτείας έχει διαμορφωθεί μια κατάσταση -αδιανόητη για πολιτισμένο κράτος- κατά την οποία, παρά την πάγια νομολογία του ΣτΕ, σε περιπτώσεις έλλειψης προσώπου των γηπέδων σε κοινόχρηστο χώρο (δρόμο) νομίμως υφιστάμενο και μη προκύψαντα από ιδιωτική βούληση στην εκτός σχεδίου δόμηση, οι μισές ΥΔΟΜ της χώρας να μην εκδίδουν οικοδομικές άδειες ενώ οι άλλες μισές ΥΔΟΜ να εκδίδουν. ‘Έχει δε παρατηρηθεί και το φαινόμενο σε ίδιες ΥΔΟΜ άλλοι υπάλληλοι να εκδίδουν και άλλοι να απορρίπτουν την έγκριση όρων δόμησης για ομοειδείς περιπτώσεις γηπέδων χωρίς πρόσωπο σε κοινόχρηστο χώρο (δρόμο) νομίμως υφιστάμενο και μη προκύψαντα από ιδιωτική βούληση
- το γεγονός, ότι η ΥΔΟΜ της Σύρου εξακολουθεί να εκδίδει οικοδομικές άδειες σε εκτός σχεδίου περιοχές χωρίς να διαθέτουν τα οικόπεδα πρόσωπο σε κοινόχρηστο χώρο (δρόμο) νομίμως υφιστάμενο και μη προκύψαντα από ιδιωτική βούληση
- το γεγονός ότι βρίσκεται στα σκαριά αναθεώρηση του οδικού δικτύου με πρόβλεψη για νομιμοποίηση πλήθους μη νόμιμα υφιστάμενων οδών και κατ’ επέκταση η τσιμεντοποίηση αναμένεται να λάβει (περαιτέρω) εκρηκτικές διαστάσεις
- το γεγονός ότι το ΤΠΣ μπορεί και οφείλει να θέσει ένα τέλος στις ερμηνείες και στις σκόπιμες παρερμηνείες αλλά και να θέσει κανόνες άμεσης αλλά και μελλοντικής εφαρμογής οι οποίοι να είναι κατανοητοί και εκ προοιμίου γνωστοί στον καθένα
Προτείνουμε:
Α. Για τις εκτός σχεδίου περιοχές της Σύρου που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000 (Βόρεια Σύρος, Γυάρος και νησίδες)
Για τις περιοχές αυτές έχει εκπονηθεί και έχει τεθεί σε διαβούλευση η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη υπό τον τίτλο «Εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, Σύνταξη Προεδρικών Διαταγμάτων Προστασίας και Σχεδίων Διαχείρισης για τις Περιοχές του Δικτύου Natura 2000”- ΕΠΜ 8α: Περιοχές Natura 2000 της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (μέρους)». Δεν είναι γνωστή η τελική μορφή που έλαβε η μελέτη αυτή μετά τη διαβούλευση ούτε και το γιατί ακόμη δεν έχουν εκδοθεί τα σχετικά προεδρικά διατάγματα. Η μελέτη αυτή, κατά την άποψή μας, είχε κινηθεί σε ικανοποιητικά επίπεδα περιβαλλοντικής προστασίας με την εξαίρεση κάποιων συγκεκριμένων προβλέψεων –όπως π.χ. η προτεινόμενη χρήση των τεράστιων τουριστικών καταλυμάτων (μέχρι 150 κλίνες) η οποία είναι απολύτως εκτός κλίμακας και φυσιογνωμίας της περιοχής, ή η προτεινόμενη χρήση στον οικισμό Πλατύ Βουνί για «Χώρο επεξεργασίας, διάθεσης στερεών τοξικών αποβλήτων» κ.α.- για τις οποίες καταθέσαμε τις προτάσεις μας στη σχετική διαβούλευση. Οι προτάσεις μας αυτές ισχύουν και για την παρούσα διαβούλευση και έχουν ως εξής:
Σε κάθε περίπτωση η ΕΠΜ και τα αντίστοιχα Προεδρικά Διατάγματα θα πρέπει να κατισχύουν των λοιπών πολεοδομικών ρυθμίσεων των επιμέρους σχεδίων.
Ειδικότερα όσον αφορά τη Γυάρο πρόσφατα τέθηκε σε διαβούλευση το σχετικό σχέδιο του προεδρικού διατάγματος όπου καταθέσαμε τις προτάσεις μας. Οι προτάσεις αυτές εξακολουθούν να ισχύουν και έχουν ως εξής:
https://syrosenvobservatory.gr/protasis-prostasia-gyarou/
Β. Για τις εκτός σχεδίου περιοχές που δεν έχουν ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000
Για τις περιοχές αυτές θα πρέπει να υπάρξει ένα λεπτομερές πλαίσιο για τον δραστικό περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης. Η πραγματικότητα που έχει ήδη διαμορφωθεί στις περιοχές αυτές είναι ότι έχουν δεχτεί υπέρμετρη πίεση δόμησης [τόσο σε γήπεδα με πρόσωπο σε κοινόχρηστο χώρο (δρόμο) νομίμως υφιστάμενο και μη προκύψαντα από ιδιωτική βούληση όσο και, κυρίως, σε γήπεδα χωρίς πρόσωπο σε κοινόχρηστο χώρο (δρόμο) νομίμως υφιστάμενο και μη προκύψαντα από ιδιωτική βούληση αλλά με διαμόρφωση ιδιωτικών οδών δουλειών διόδου]. Το αποτέλεσμα είναι η μετατροπή σχεδόν ολόκληρης της κεντρικής και νότιας Σύρου σε άναρχα δομημένη περιοχή. Αυτό μπορεί βραχυπρόθεσμα ή και μεσοπρόθεσμα να δημιουργεί οικονομική δραστηριότητα και κέρδη πλην όμως θυσιάζει υπέρμετρη ποσότητα φύσης και κυκλαδίτικου τοπίου και, εφόσον συνεχιστεί κιόλας, υπονομεύει μακροπρόθεσμα ακόμη και αυτές τις αναπτυξιακές δυνατότητες του νησιού σε τομείς εκτός real estate (π.χ. αγροτικές καλλιέργειες, μελισσοκομία, κτηνοτροφία, μεταποιητικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες κλπ). Αξίζει να τονιστεί ότι η απώλεια του φυσικού τοπίου και η τσιμεντοποίηση δεν θα αφήσει ανεπηρέαστο ακόμη και τον τουρισμό.
Θα πρέπει να υπάρξει ρητή απαγόρευση δόμησης σε οικόπεδα χωρίς πρόσωπο σε νομίμως υφιστάμενο σήμερα κοινόχρηστο χώρο (δρόμο) και μη προκύψαντα από ιδιωτική βούληση (δηλαδή νομίμως υφιστάμενο προ της εκδόσεως των νέων ρυθμίσεων σχετικά με την οδοποιία).
Για την αντιμετώπιση στεγαστικών αναγκών θα πρέπει να εξετάζεται πρωτίστως η λελογισμένη επέκταση της πόλης και των υφιστάμενων οικισμών.
Για κάποιες σχετικά «ανέπαφες» ή και «παρθένες» περιοχές θα πρέπει να απαγορευθεί πλήρως η δυνατότητα δόμησης. Εκτός από το ότι οφείλουμε να αφήσουμε λίγη γη «άσκαφτη» και «ατσιμέντωτη» για τις επόμενες γενιές, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι μέρος του κόστους των υποδομών που απαιτούνται για την «ιδιωτική» τους πολεοδόμηση (π.χ. ύδρευση – αποχέτευση) επιβαρύνει το σύνολο των κατοίκων. Από μια ματιά στους χάρτες που έχουν αναρτηθεί, τέτοιες περιοχές –από τις ελάχιστες που έχουν απομείνει- θα πρέπει να είναι το Βιγλοστάσι, ο Χαρασώνας και ο Γλάροντας – Κέφαλος έως το ακρωτήριο Κατακέφαλος στο Γαλησσά (και λίγο βορειότερα) για τις οποίες η πρόταση των μελετητών αντιθέτως είναι να δοθούν για τουριστική χρήση(!). Κάτι τέτοιο δεν πρέπει και δεν μπορεί να γίνει, πέρα των λοιπών λόγων που αναφέρθηκαν παραπάνω και λόγω έλλειψης στις περιοχές αυτές νόμιμου οδικού δικτύου, που να δίνει δικαίωμα δόμησης.
Ως παρατήρηση σημειώνουμε ότι το μοντέλο που έχει επικρατήσει στο real estate στις εκτός σχεδίου περιοχές της Σύρου (και ιδιαίτερα στις πιο δυσπρόσιτες) με την κατασκευή πολυτελών κατοικιών με πισίνες αποκλειστικά για πώληση, αν δεν ληφθούν μέτρα περιορισμού θα οδηγήσει σε κατασκευή πεπερασμένου αριθμού βιλών (είναι εύκολο κάποιος να υπολογίσει πόσες χωράνε στο αδόμητο περιβάλλον αν γνωρίζει το πόσα στρέμματα γηπέδου απαιτούνται για την οικοδομισημότητα) και σε καθολική απώλεια της φύσης (αλλά και της πρόσβασης στις περιοχές αυτές).
Γ. Για όλες τις εκτός σχεδίου περιοχές
- Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΣΧΑΣΕ)
Οι στρατηγικές επενδύσεις (ΕΣΧΑΣΕ) στον τομέα του τουριστικού real estate που περιλαμβάνουν εξοχικές κατοικίες σε εκτός σχεδίου περιοχές, του τύπου «αγοράζω γη, φυτεύω μαζικά βίλες και πισίνες, πουλάω σε πλούσιους ιδιοκτήτες καρπώνομαι τα κέρδη και φεύγω» θα πρέπει να απαγορευτούν ολοσχερώς. Άλλωστε η διευκόλυνση τέτοιων δραστηριοτήτων δεν έχει τίποτα το στρατηγικό πλην της επιδοτούμενης, καιροσκοπικής, κερδοσκοπικής και καταστροφικής εκμετάλλευσης των περιορισμένων φυσικών πόρων του νησιού. Αντίστοιχα και οι επενδύσεις σε τουριστικό ξενοδοχειακό τομέα θα πρέπει να μην διέπονται από τις κατ’ εξαίρεση διευκολύνσεις των ΕΣΧΑΣΕ αλλά από τις συνήθεις γενικές πολεοδομικές διατάξεις.
Είναι πολύ χαρακτηριστικό το σχέδιο «στρατηγικής επένδυσης» που τέθηκε πρόσφατα σε διαβούλευση για την περιοχή του Χαρασώνα. Το σχέδιο είχε τίτλο «Ανάπτυξη Σύνθετου Τουριστικού Καταλύματος στη θέση Χαρασώνας Σύρου με Ξενοδοχείο συνολικής δυναμικότητας 166 κλινών και 69 τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες». Η εταιρεία, μέσω της επίσημης ιστοσελίδας της προτρέπει τους υποψήφιους αγοραστές να «αγοράσουν ένα κομμάτι του ελληνικού παραδείσου». Θεωρούμε ότι δεν χρειάζεται ιδιαίτερη επιχειρηματολογία για να καταδειχθεί ότι μια επένδυση του τύπου «Own your piece of Greek paradise», όπως τη διαφημίζει η εταιρεία στην επίσημη ιστοσελίδα της, για την οποία επένδυση η ENTERPRISE GREECE πάσχισε να περάσει τον κάβο της ενοχλητικής διαβούλευσης στα μουλωχτά, δεν έχει τίποτα το στρατηγικό. Αν επιτραπούν και διευκολυνθούν αυτού του τύπου οι επενδύσεις τότε μόλις πουληθούν τα «pieces» το νησί θα έχει τελειώσει.
Ως άσκηση, θα μπορούσε κάποιος να υπολογίσει πόσες βίλες με τις πισίνες τους χωράνε στον Χαρασώνα, στο Βιγλοστάσι, στον Γλάροντα – Κέφαλο ή ακόμη και στην Απάνω Μεριά. Θα διαπίστωνε ότι μερικές εκατοντάδες βίλες αρκούν για να καταναλώσουν όλο το φυσικό κεφάλαιο της Σύρου και αυτό χωρίς καν να γίνεται αναφορά στα υδάτινα αποθέματα.
- Τα υπόσκαφα
Θα πρέπει να εξεταστεί αν θα υπάρξει απαγόρευση για την κατασκευή υπόσκαφων κτιρίων δεδομένου ότι δεν συνάδουν με το κυκλαδίτικο τοπίο.
- Πισίνες, υδάτινα στοιχεία, στέρνες
Θα πρέπει να τεθεί καθολική απαγόρευση για πισίνες και «υδάτινα στοιχεία». Αντιθέτως θα πρέπει να επιβληθεί η υποχρέωση κατασκευής στερνών για τη συλλογή όμβριων υδάτων για τις νέες οικοδομές.
2. Σχετικά με την Αρχιτεκτονική αξιολόγηση των σχεδίων των οικοδομικών αδειών
Η γνωμοδότηση του Συμβούλιου Αρχιτεκτονικής θα πρέπει να απαιτείται σε κάθε περίπτωση για την έκδοση οικοδομικών αδειών στο νησί της Σύρου και να έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Σήμερα σε περίπτωση υποβολής αιτήματος για εξέταση φακέλου από το Αρχιτεκτονικό Συμβούλιο αυτό θα πρέπει να έχει αποφανθεί εντός δυο μηνών ενώ αν παρέλθει αυτό το διάστημα και το Συμβούλιο δεν έχει προλάβει να αποφανθεί τότε μπορεί να εκδοθεί η οικοδομική άδεια χωρίς τη γνώμη του Συμβουλίου. Σήμερα, εξ όσων γνωρίζουμε για τη Σύρο, το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής έχει χρόνο αναμονής για την εξέταση φακέλων το ένα έτος.
Η δυνατότητα έκδοσης αδειών χωρίς τη ρητή γνωμοδότηση του Συμβουλίου θα πρέπει να σταματήσει να υφίσταται. Η πολιτεία οφείλει να στελεχώσει κατάλληλα το Συμβούλιο ούτως ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί σε εύλογο χρόνο στο όγκο των κατατιθέμενων αιτημάτων. Η υποστελέχωση του Συμβουλίου δεν είναι φυσικό φαινόμενο αλλά επιλογή του κράτους. Αυτό θα πρέπει να σταματήσει και θα σταματήσει μόνο αν επιβληθεί η σχετική υποχρέωση με το ΤΠΣ.
Το νησί μας αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό θαύμα. Οι παλαιότεροι μας άφησαν σπουδαία αρχιτεκτονήματα εντός και εκτός πόλης. Εμείς ας προλάβουμε τουλάχιστον αρχιτεκτονικές ασχήμιες και παραφωνίες που ενδεχομένως θα προκύπτουν από την πίεση ή/και κακογουστιά των ιδιοκτητών ή/και την έπαρση επίδοξων “επενδυτών”. Το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής είναι ένα χρήσιμο εργαλείο προς αυτή την κατεύθυνση και θα πρέπει να λειτουργεί απρόσκοπτα.
3. Σχετικά με το ναυπηγείο του Νεωρίου
- Για τη λειτουργία του
Το ναυπηγείο του Νεωρίου είναι μια ιστορική επιχείρηση που λειτουργεί στην καρδιά της Ερμούπολης. Η εξέλιξή της, (κυρίως) κατά τον τελευταίο περίπου μισό αιώνα, την έχει καταστήσει μια πολύ βαριά ρυπογόνο βιομηχανία.
Το ναυπηγείο λειτουργεί σήμερα, στο σημείο που βρίσκεται, όχι κατόπιν αξιολόγησης της καταλληλότητας της θέσης αυτής σύμφωνα με τις προβλέψεις της σύγχρονης νομοθεσίας και έκδοσης άδειας εγκατάστασης, αλλά γιατί απλά «βρέθηκε» εκεί. Βρέθηκε στη συγκεκριμένη θέση αλλάζοντας μορφές και μέγεθος δραστηριότητας στην πορεία των χρόνων μέχρι να λάβει τη σημερινή του μορφή. Η κύρια πλέον δραστηριότητα του ναυπηγείου είναι οι –πολύ ρυπογόνες- αποξεστικές εργασίες (ψηγματοβολές – υδροβολές) και βαφές των πλοίων και μάλιστα πραγματοποιούμενες σε ανοιχτές συνθήκες. Ο όγκος των εργασιών δε έχει καταρρίψει κάθε ρεκόρ του παρελθόντος. Σήμερα, δεν θα υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα να αδειοδοτούνταν σε αυτή τη θέση (στην καρδιά αστικού ιστού ιστορικού μάλιστα τόπου) η εγκατάσταση ναυπηγείου αυτού του μεγέθους στο οποίο εκτελούνται τόσο ρυπογόνες εργασίες σε ανοιχτό περιβάλλον.
Ο εφοδιασμός ενός νεοσύστατου ναυπηγείου με νόμιμη άδεια εγκατάστασης θα αποτελούσε τη θεμελιώδη προϋπόθεση για την άσκηση της ναυπηγοεπισκευαστικής δραστηριότητας. Η θεμελιώδης αυτή προϋπόθεση δεν υφίσταται στην περίπτωση του Νεωρίου. Στη περίπτωση της Σύρου, η εγκατάσταση του ναυπηγείου στη συγκεκριμένη θέση δεν έγινε με γνώμονα τα οριζόμενα στη σύγχρονη νομοθεσία, αλλά με ειδική νομοθετική ρύθμιση με την οποία παραχωρήθηκαν στο φορέα λειτουργίας του ναυπηγείου οι χώροι και οι δυνατότητες για την άσκηση ναυπηγοεπισκευαστικής δραστηριότητας [άρθρο 35 του Ν. 3325/05 (ΦΕΚ 68 Α’/11.03.05): «Ρυθμίσεις για τα ναυπηγεία Σύρου» όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 94 του Ν. 4530/18 (ΦΕΚ 59Α/30.03.18)].
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο ίδιος αυτός ο νόμος, ο οποίος παραχώρησε το δικαίωμα άσκησης της ναυπηγικής δραστηριότητας του Νεωρίου στον αστικό ιστό της Ερμούπολης, προβλέπει για τις οχλούσες δραστηριότητες Α κατηγορίας (που είναι το ναυπηγείο) πολύ αυστηρές προϋποθέσεις για τη χωροθέτησή τους (τις οποίες προφανώς και δεν έλαβε υπόψη στην περίπτωση του Νεωρίου).
Εμείς, από την πλευρά μας, δεν αμφισβητούμε την αξία του ναυπηγείου και τη λειτουργία του. Απαιτούμε όμως την απαρέγκλιτη τήρηση των διατάξεων περί περιβαλλοντικής αδειοδότησης, την έγκριση και τήρηση των ενδεδειγμένων περιβαλλοντικών όρων αλλά και γενικότερα την τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Πλέον, σήμερα, το μέγεθος της δραστηριότητας είναι τόσο μεγάλο και η φύση της δραστηριότητας τόσο ρυπογόνα που η μη τήρηση των περιβαλλοντικών νόμων και των ενδεδειγμένων περιβαλλοντικών όρων καθιστά την εγκατάσταση πλήρως ασύμβατη με τη λειτουργία του αστικού ιστού της Ερμούπολης.
Το ελάχιστο που οφείλει να επιβάλει το ΤΠΣ για τη λειτουργία του ναυπηγείου είναι η υποχρεωτική εφαρμογή των σύγχρονων Βέλτιστων Διαθέσιμων Τεχνικών για την πραγματοποίηση των ρυπογόνων εργασιών και για τον περιορισμό της ηχορύπανσης (οι αποξεστικές εργασίες είναι υπερβολικά θορυβώδεις). Είναι σαφές ότι δεν μιλάμε για απομακρυσμένη βιομηχανική ζώνη (όπου ισχύουν ειδικά όρια και διατάξεις) αλλά για βαριά βιομηχανική εγκατάσταση σε επαφή με τις ευαίσθητες χρήσεις της πόλης –ενδεικτικά: 70 μέτρα από Δημοτικό Σχολείο, 170 μ. από το Νοσοκομείο, 20 μ. από χώρο πρόσδεσης σκαφών στο λιμάνι, σχεδόν σε επαφή με κατοικίες και καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, κλπ- και η προστασία των περίοικων από τη ρύπανση και την ηχορύπανση θα πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτη.
Κείμενο αναφοράς για τις Βέλτιστες Διαθέσιμες Τεχνικές σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το «Best Available Techniques (BAT) Reference Document on Surface Treatment Using Organic Solvents including Preservation of Wood and Wood Products with Chemicals Industrial Emissions [σελ. 137-167]», European Commission, Directive 2010/75/EU [pdf]
- Για την πρόληψη μεγάλων ατυχημάτων [Οδηγία Seveso III]
Η θέση του ναυπηγείου στο μέσον του αστικού ιστού της Ερμούπολης καθιστά καίρια την ανάγκη για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων. Το ναυπηγείο βρίσκεται εντός του αστικού ιστού της πόλης σε επαφή με την κατοικημένη περιοχή. Σε απόσταση αναπνοής από τις εγκαταστάσεις διέρχονται επιβατηγά πλοία της ακτοπλοΐας, διάφορά άλλα εμπορικά πλοία, σκάφη αναψυχής, καθώς και μικρότερα σκάφη και βάρκες. Κάποια επιβατηγά πλοία ελλιμενίζονται παραπλεύρως των εγκαταστάσεων. Η αναγκαιότητα για την πρόληψη μεγάλων ατυχημάτων και των επιπτώσεών τους από ένα ναυπηγείο είναι δεδομένη ανεξαρτήτως της χωροθέτησής του (ακόμη κι αν βρίσκονταν σε απομονωμένη περιοχή), πολύ δε περισσότερο για την περίπτωση του ναυπηγείου της Σύρου με τις συγκεκριμένες συνθήκες γειτνίασης, όπου ένα μεγάλο ατύχημα μπορεί να έχει δραματικές συνέπειες.
Οι βασικές διατάξεις για την πρόληψη μεγάλων ατυχημάτων από επικίνδυνες ουσίες είναι σήμερα η Οδηγία 2012/18/EE και η ΚΥΑ 172058/16 (ΦΕΚ 354 Β): «Καθορισμός κανόνων, μέτρων και όρων για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2012/18/ΕΕ……»
Από την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου μας έχουν ενημερώσει (σε τηλεφωνική επικοινωνία) ότι δεν έχει εφαρμοστεί η σχετική ΚΥΑ διότι τα καύσιμα που ενδέχεται να υπάρχουν στη εγκατάσταση είναι πολύ μικρών ποσοτήτων σύμφωνα με τα στοιχεία που αναφέρονται στην Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων και ότι τα πλοία που εισέρχονται στην εγκατάσταση για εργασίες διαθέτουν πιστοποιητικό Gas Free.
Αυτή η προσέγγιση της Περιφέρειας είναι ιδιαίτερα ανησυχητική για τους εξής λόγους:
- Στην περίπτωση του ναυπηγείου είναι δεδομένο ότι χρησιμοποιούνται, ή/και παράγονται, ή/και ενδέχεται να βρεθούν στις εγκαταστάσεις, επικίνδυνες ουσίες ή μίγματα που έχουν τη δυνατότητα να πυροδοτήσουν ατυχήματα ή να μεγιστοποιήσουν τις συνέπειές τους. Τόσο στις χερσαίες εγκαταστάσεις του ναυπηγείου όσο και στα πλοία που βρίσκονται εντός του ναυπηγείου για την εκτέλεση εργασιών είναι πιθανόν να υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες όπως, ενδεικτικά, καύσιμα, διάφορες χημικές ουσίες, φιάλες οξυγόνου και ασετιλίνης, χρώματα – υφαλοχρώματα, διαλύτες (*), λάδια και πετρελαιοειδή απόβλητα – κατάλοιπα (**), άλλα χημικά απόβλητα, απόβλητα αμμοβολής, κλπ κλπ. Σύμφωνα με την ΚΥΑ θα πρέπει να εξετάζονται συνδυαστικά όλες οι ουσίες ή μίγματα που είναι πιθανόν (για οποιοδήποτε λόγο) να βρεθούν στην εγκατάσταση και εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της και όχι μόνο τα καύσιμα.
(*): Ας μη ξεχνάμε ότι η τρομακτική έκρηξη στο δυστύχημα των Τεμπών ενδεχομένως σχετίζεται με φορτίο διαλυτών
(**): Στο ναυπηγείο για πολλά χρόνια αποθηκεύονταν μεγάλες ποσότητες πετρελαιοειδών και λοιπών καταλοίπων σε πλοίο φορτηγίδα (Lanado ΙΙ) δεμένο στις εγκαταστάσεις, ενώ επιπλέον πετρελαιοειδή κατάλοιπα και άλλες επικίνδυνες ουσίες έχουν βρεθεί σε χερσαίους χώρους της εγκατάστασης, μη κατάλληλα αποθηκευμένα, κατά παράβαση των περιβαλλοντικών όρων, όπως πιστοποιεί η ίδια η Περιφέρεια σε εκθέσεις αυτοψιών της [ενδεικτικά βλ. (εδώ) και (εδώ)].
- Δεδομένο επίσης είναι και ότι πολλές από εργασίες που εκτελούνται μπορούν να πυροδοτήσουν ατυχήματα (θερμές εργασίες με φλόγα ή ηλεκτρικό τόξο, ή εργασίες που παράγουν στατικό ηλεκτρισμό και σπινθήρες, κλπ), ενώ δεν πρέπει να αποκλείονται διάφορες αστοχίες εξοπλισμού, σφάλματα χειρισμών, ατυχήματα λόγω εξωγενών αιτίων (π.χ. δυνατή πρόσκρουση παραπλέοντος πλοίου σε πλωτή δεξαμενή με ανυψωμένο πλοίο), ή ακόμη και τρομοκρατικές ενέργειες που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μεγάλα ατυχήματα σχετιζόμενα με τις επικίνδυνες ουσίες της εγκατάστασης.
- Τα πιστοποιητικά Gas Free τα οποία επικαλείται η Περιφέρεια δεν αποτελούν απόδειξη ότι στα εισερχόμενα πλοία στην εγκατάσταση δεν υπάρχει καμία επικίνδυνη ουσία (από όσες οφείλουν να εξετάζονται) και φυσικά το πιστοποιητικό δεν παρέχει απόλυτη ασφάλεια μιας και πάντα υπάρχει η πιθανότητα κάτι να ξέφυγε κατά τον χημικό έλεγχο λόγω ανθρωπίνων σφαλμάτων ή σφαλμάτων του χρησιμοποιούμενου εξοπλισμού. Αποτελεί αναγκαία συνθήκη αλλά όχι αυτοτελώς ικανή για τον αποκλεισμό ατυχήματος σχετιζόμενου με όλες τις υπό εξέταση ουσίες.
- Όσα δηλώνονται στην Α.Ε.Π.Ο. (τα οποία η Περιφέρεια θεωρεί επαρκή) αποτελούν ενδεικτικές προβλέψεις και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστούν τα πραγματικά δεδομένα λειτουργίας του ναυπηγείου και την υπεύθυνη δήλωση που οφείλει να υποβάλει ο φορέας εκμετάλλευσης της εγκατάστασης στην αδειοδοτούσα αρχή σύμφωνα με την ΚΥΑ 172058/16 (ΦΕΚ 354 Β). Στην ισχύουσα Α.Ε.Π.Ο. αναφέρονται ενδεικτικές ποσότητες πρώτων υλών σύμφωνα με στοιχεία του 2010 (μεταξύ των οποίων καύσιμα, διαλύτες, χρώματα, κλπ) τα οποία στοιχεία δεν έχουν καμία σχέση με τα σημερινά δεδομένα (για την ακρίβεια ούτε και για τα τότε δεδομένα ήταν αντιπροσωπευτικές). Για παράδειγμα στην Α.Ε.Π.Ο αναφέρεται ως ενδεικτική ετήσια ποσότητα διαλυτών 18 τόνοι ενώ, σύμφωνα με το έγγραφο αναφοράς της Ε.Ε. για τις Βέλτιστες Διαθέσιμες Τεχνικές, για τη βαφή ενός και μόνο πλοίου μέσου μεγέθους απαιτείται ποσότητα διαλύτη περί τους 6 τόνους [pdf – σελ.142]. [Ο ενδεικτικός μέσος ετήσιος αριθμός των επισκευαζόμενων πλοίων υπολογίζεται περί τα 100 σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιοποιεί κατά καιρούς η εταιρεία].
Έχοντας υπόψη τα ανωτέρω θεωρούμε ότι τo ελάχιστο που θα πρέπει να περιλαμβάνει το ΤΠΣ θα είναι η επισήμανση προς την αδειοδοτούσα αρχή για την ανάγκη λεπτομερούς αξιολόγησης προκειμένου να αποδειχθεί αν ο φορέας λειτουργίας του ναυπηγείου δηλώνει ορθώς το σύνολο των υπό εξέταση επικίνδυνων ουσιών και αν η εγκατάσταση εμπίπτει στις διατάξεις που επιβάλουν την υποβολή και αξιολόγηση φακέλου κοινοποίησης Seveso.
4. Λοιπά ζητήματα
Δυστυχώς λόγω του περιορισμένου χρόνου δεν κατέστη δυνατόν να επεξεργαστούμε και να διαμορφώσουμε γνώμη για πλήθος σοβαρών ζητημάτων που περιέχονται στα εναλλακτικά σενάρια του προτεινόμενου σχεδίου.
Καταθέτουμε μόνο ενδεικτικά ως παρατήρηση σε σχέση με τα δεδομένα που αποτελούν τη βάση των χωρικών προτάσεων αυτής της φάσης ότι ο αναμενόμενος πληθυσμός, αρχής γενομένης από σήμερα, παρά την καταγραφόμενη μείωση και μειωτική τάση με βάση τα στοιχεία των διαδοχικών απογραφών έως το ‘21, λαμβάνεται ισχυρά αυξανόμενος. Αυτό είναι πιθανό να οδηγεί σε χωρικές δεσμεύσεις που δεν ανταποκρίνονται σε πραγματικές ανάγκες γενικά αλλά να υπηρετεί «αναπτυξιακό» σχεδιασμό μεγεθυμένης τεχνητά κλίμακας.
Ερμούπολη 25.11.2025
Το Διοικητικό Συμβούλιο
