Δημοσίευση στην γαλλική εφημερίδα Libération, κάτω από την ενότητα ‘Περιβάλλον/Ρύπανση’.
Τίτλος του πρωτότυπου άρθρου: “A Syros, un échantillon de métaux lourds et une grosse dose de colère” (μετάφραση: Στη Σύρο, ένα δείγμα βαρέων μετάλλων και μια μεγάλη δόση θυμού)
Συντάκτης: Fabien Perrier
Στο ελληνικό νησί, μια μελέτη που υποδεικνύει την παρουσία βαρέων μετάλλων στο λιμάνι προκαλεί διαφωνίες. Η διαμάχη διογκώνεται μεταξύ εκείνων που φοβούνται για τη δουλειά τους και εκείνων που φοβούνται για την υγεία τους.
Το λιμάνι της Ερμούπολης, στο νησί της Σύρου, στο Αιγαίο Πέλαγος, μοιάζει με καρτ ποστάλ: διάφανα γαλάζια νερά, υπέροχα νεοκλασικά σπίτια, πλούσια μουσεία, δύο λόφοι και οι ναοί τους, ένας καθολικός ο άλλος ορθόδοξος. Αλλά πίσω από την φαινομενική γλυκύτητα αυτής της κυκλαδίτικης πρωτεύουσας μαίνεται μια μάχη, που δεν σταματάει να διαιρεί τους 23.000 κατοίκους του νησιού, γύρω από ένα δείγμα ιζημάτων που λήφθηκε τον Σεπτέμβριο του 2019.
Το δείγμα συλλέχθηκε στο λιμάνι σε βάθος περίπου δέκα μέτρων, από μια οργάνωση που καθαρίζει παραλίες και βυθούς, την Aegean Rebreath. Στη συνέχεια παραδόθηκε στον δημόσιο οργανισμό ΕΛΚΕΘΕ, το ελληνικό κέντρο θαλάσσιων ερευνών, με το οποίο η οργάνωση αυτή έχει συνάψει σύμφωνο συνεργασίας: η οργάνωση κάνει τη λήψη των δειγμάτων, ο δημόσιος οργανισμός τα αναλύει. «Ανακαλύψαμε την ύπαρξη χαλκού, χρωμίου, μολύβδου και ψευδαργύρου στο δείγμα», εξηγεί η Έλενα Καμπέρη, Χημικός, υπεύθυνη ερευνών στο ΕΛΚΕΘΕ. Το χρώμιο και ο χαλκός βρίσκονται σε συγκέντρωση η οποία μπορεί να έχει τοξική επίδραση στον ανθρώπινο οργανισμό”.
Σημειώνοντας συγχρόνως: «Αναλύθηκε μόνο ένα δείγμα. Επομένως δεν είναι δυνατόν να συμπεράνουμε ότι η ρύπανση αφορά ολόκληρο το λιμάνι της Σύρου.”
Η αδράνεια των αρχών
Για να διευκρινιστεί το ζήτημα, το ΕΛΚΕΘΕ προτείνει την υλοποίηση ευρύτερης μελέτης και λίγο αργότερα στέλνει μια προσφορά στην Περιφέρεια: ακόμα περιμένει την απάντηση. Όλα δείχνουν να γίνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να κρυφτεί το θέμα κάτω από το χαλί. Τρεις φορές γίνονται για το θέμα αυτό επερωτήσεις στη Βουλή, το ελληνικό κοινοβούλιο: χωρίς να λάβουν συγκεκριμένη απάντηση από τον αρμόδιο Υπουργό Περιβάλλοντος. Σε σχετική ερώτηση της Libération, ο Χωρικός Αντιπεριφερειάρχης Κυκλάδων, υπεύθυνος
για το περιβάλλον, Γιώργος Λεονταρίτης, αμφισβητεί ακόμη και την αξιοπιστία της διαδικασίας λήψης του δείγματος: “Πουθενά δεν μας λένε πού ακριβώς συλλέχθηκε. Δεν έχω δει ποτέ την οργάνωση αυτή.” Στη συνέχεια προσπαθεί να αποποιηθεί των ευθυνών του: “Ο Υπουργός Περιβάλλοντος, ανώτατη αρχή της
Περιφέρειας, δεν έδωσε ποτέ καμία υπόδειξη για το τι πρέπει να κάνουμε.” Από την πλευρά του, το γραφείο του Υπουργού βασίζεται σε νόμο του 2010 σύμφωνα με τον οποίο είναι η Περιφέρεια που έχει την ευθύνη για τα παράκτια ύδατα. Αποτέλεσμα αυτού του πινγκ πονγκ: καμία μελέτη δεν πραγματοποιείται. Το δείγμα γίνεται το μήλο της έρριδος στο νησί.
Η αδράνεια των αρχών “έχει οδηγήσει στο να ξεσηκωθούν οι κάτοικοι ο ένας εναντίον του άλλου”, παρατηρεί ο Νίκος Σερμαλένιος, βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, κύριο κόμμα της αριστερής αντιπολίτευσης στην Ελλάδα. Για αυτόν, “Ελλείψει αξιόπιστων επιστημονικών αποτελεσμάτων, πολλαπλασιάζονται οι εικασίες σε βάρος των γεγονότων. Κάθε πλευρά αισθάνεται οτι της επιτίθενται.” Από τη μία πλευρά, το ναυπηγείο και οι εργαζόμενοί του, που φοβούνται για τη δουλειά τους. Από την άλλη, οι κάτοικοι του νησιού, οι οποίοι σοκαρισμένοι, ίδρυσαν το Παρατηρητήριο Περιβάλλοντος για να ζητήσουν περαιτέρω έρευνες ώστε να εντοπιστεί η αιτία του προβλήματος.
Καθότι αυτός ο μεγάλος βράχος στο Αιγαίο έχει μια ιδιαιτερότητα: από το 1861 φιλοξενεί το τρίτο μεγαλύτερο ναυπηγείο στην Ελλάδα, στην καρδιά της πόλης των 15.000 κατοίκων. Η θέση είναι ιδανική: εκατοντάδες πλοία διασχίζουν καθημερινά το Αιγαίο Πέλαγος. Η Ερμούπολη βρίσκεται στο σταυροδρόμι της διαδρομής από τη Μαύρη Θάλασσα προς το κανάλι του Σουέζ ή τη Δυτική Μεσόγειο. Με τα χρόνια, το ναυπηγείο αντιμετώπισε πολλαπλές κρίσεις:
απλήρωτοι εργαζόμενοι, πτώχευση το 2017 και παύση λειτουργίας του ναυπηγείου για αρκετούς μήνες. «Τραγικές στιγμές κατά τις οποίες τα παιδιά μας έπρεπε να σταματήσουν τις σπουδές τους, τις οποίες δεν μπορούσαμε να χρηματοδοτήσουμε και όπου δεν μπορούσαμε να εξοφλήσουμε τα δάνεια μας», μας λέει ο Αντώνης Χατζαντώνης, εκπρόσωπος του συνδικάτου του ναυπηγείου.
Το 2018, το ναυπηγείο βρίσκει αγοραστή, τον Πάνο Ξενοκώστα, ο οποίος διευθύνει την ελληνοαμερικανική εταιρεία Onex. Ένας σωτήρας που καλύπτει ακόμη και τις καθυστερούμενες πληρωμές. “Πήρα το ναυπηγείο μαζί με τα προβλήματά του, το καθάρισα, το ανακαίνισα και το εκσυγχρονίζω. Σήμερα, 600 εργαζόμενοι εργάζονται εκεί”, λέει ο διευθυντής, γνωρίζοντας ότι η επιχείρησή του είναι ζωτικής σημασίας για το νησί.
Καταγγελίες για δυσφήμιση
Για ακόμη μια φορά, εκατοντάδες σκάφη επισκευάζονται και καθαρίζονται στο ναυπηγείο… Μια ανακούφιση για τους εργαζομένους, αλλά και μια ανησυχία για τους κατοίκους. «Όταν ο Onex ανέλαβε το ναυπηγείο, αρχικά συνέχισαν να δουλεύουν όπως πριν, προκαλώντας διάφορα είδη προβλημάτων: στον αέρα, όπου βλέπουμε τακτικά σύννεφα σκόνης, στη θάλασσα, όπου βλέπουμε συχνά την παρουσία χρωματιστού αφρού και πλωτών σκουπιδιών”, λέει ο Κωνσταντίνος Δοκιμάκης, δικηγόρος του Παρατηρητηρίου Περιβάλλοντος.
“Για πολύ καιρό, η τεχνική που χρησιμοποιούνταν στο ναυπηγείο ήταν αυτή της έγχυσης άμμου υπό πίεση (αμμοβολή)”, θυμίζει ο Αντώνης Χατζαντώνης. Για πολλά χρόνια, βουνά με βρώμικη άμμο συσσωρευόταν στο ναυπηγείο. Μετά την εξαγορά, η άμμος μεταφέρθηκε έξω από το νησί. Ο συνδικαλιστής διευκρινίζει:
“Πλέον το 93% των εργασιών γίνεται με έγχυση νερού υπό πίεση (υδροβολή),και ο στόχος είναι να φτάσουμε το 100%.” Όσο για τον ιδιοκτήτη, διαβεβαιώνει ότι η περιβαλλοντική ασφάλεια αποτελεί προτεραιότητα στην οποία έχει ήδη επενδύσει 3 εκατομμύρια ευρώ.
Οι καταγγέλοντες απαντούν: Τότε γιατί λοιπόν καθυστερεί η διεξαγωγή μελετών; Η αμφιβολία είναι ακόμη πιο κατανοητή καθώς η εταιρεία Onex έχει ήδη υποβάλει τρεις καταγγελίες δυσφήμισης εναντίον μελών του Παρατηρητηρίου Περιβάλλοντος, μαζί με αξιώσεις αποζημίωσης 1 εκατομμυρίου ευρώ η κάθε μια.
“Αυτό γίνεται για να μας κάνουν να σωπάσουμε”, λένε μέλη του Παρατηρητηρίου. Για αυτούς, “υπάρχει κίνδυνος ρύπανσης στο νησί, με συνέπειες για την υγεία”. Ένας γιατρός καταθέτει, υπό την προϋπόθεση της ανωνυμίας: “Βλέπω εργαζόμενους στο χώρο, όπως τεχνίτες που επισκευάζουν μικρά σκάφη. Όλοι εισπνέουν βαριά μέταλλα: βλέπω σωματίδια στη μύτη τους, τα οποία καταλήγουν στην αναπνευστική οδό.”
Μέσα σ’αυτό το κλίμα έντασης, οι αρχές κατέληξαν στο να αντιδράσουν. Στις 28 Απριλίου, ο Δήμος και η Περιφέρεια ανακοίνωσαν την ανάθεση μιας μελέτης σχετικά με την κατάσταση του νερού και του αέρα. Θα χρηματοδοτηθεί πλήρως από την Onex, η οποία χρηματοδοτεί επίσης και την ομάδα βόλεϊ του νησιού και
υποστηρίζει άλλες δημοτικές δραστηριότητες. “Τι αξιοπιστία μπορεί να έχει μια μελέτη που πληρώνεται από το ναυπηγείο!” διαμαρτύρεται μια κάτοικος. Σε ερώτηση της Libération, το Υπουργείο Περιβάλλοντος μας διαβεβαιώνει ότι στις 10 Μαΐου θα στείλει επιθεωρητές περιβάλλοντος στο χώρο. Αλλά “δεν θα έχουν
την δικαιοδοσία να κάνουν λήψη δειγμάτων”, παρατηρεί μια επιστημονική πηγή.
Στη Σύρο, το δείγμα της οργής θα συνεχίσει να σπέρνει την αμφιβολία.
