Σας κοινοποιούμε τις προτάσεις που καταθέσαμε στη διαβούλευση για την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος για την προστασία της Γυάρου. Καλούμε τους συμπολίτες μας να συμμετάσχουν στη διαβούλευση καταθέτοντας το σχόλιό τους, μέχρι τη Δευτέρα 16.06.2025, ακολουθώντας αυτόν τον σύνδεσμο:
Προτάσεις του Παρατηρητηρίου Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου για τη διαβούλευση του Π.Δ. για την προστασία της Γυάρου
Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Ν. 1650/86, ως περιβάλλον ορίζεται: «το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα της ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες». Δηλαδή, η οικολογική ισορροπία και η ιστορική παράδοση είναι αλληλένδετα.
Η περίπτωση της Γυάρου είναι ξεχωριστή διότι στο νησί αυτό συναντήθηκε η ιστορία με ένα σημαντικό οικοσύστημα. Το νησί που αποτελεί «ζωντανή μαρτυρία των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και δημοκρατία» όπως περιγράφεται επίσημα στο ΦΕΚ 1680/Β/2001 με το οποίο χαρακτηρίστηκε η Γυάρος ως ιστορικός τόπος, τυγχάνει να είναι και ένας οικολογικός παράδεισος, ουσιαστικά ανέγγιχτος από το χρόνο και, έως σήμερα, από την ανθρώπινη απληστία. Η προστασία της θα έπρεπε να είναι καθολική, χωρίς αστερίσκους και παραθυράκια, ούτως ώστε να την παραδώσουμε ανέπαφη στις επόμενες γενιές. Έχουμε τη δυνατότητα να αφήσουμε ένα νησί ανέγγιχτο στο διηνεκές. Το υπό διαβούλευση σχέδιο προεδρικού διατάγματος δίνει την ευκαιρία να τεθούν γερές βάσεις προς αυτή την κατεύθυνση.
Η πράξη “Εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, Σύνταξη Προεδρικών Διαταγμάτων Προστασίας και Σχεδίων Διαχείρισης για τις Περιοχές του Δικτύου Natura 2000”- ΕΠΜ 8α: Περιοχές Natura 2000 της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (μέρους)» εντάχθηκε σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα το 2016. Το 2019 υπογράφηκε η σχετική σύμβαση και το 2023 τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση η μελέτη που εκπονήθηκε. Έκτοτε χρειάστηκαν άλλα δύο χρόνια για να τεθεί σε διαβούλευση το σχέδιο του Π.Δ., μόνο για τη Γυάρο, και όχι για όλη την περιοχή μελέτης η οποία περιλάμβανε και τις περιοχές NATURA της Σύρου και νησίδων. Χρειάστηκε μια δεκαετία για να συζητάμε σήμερα μόνο για το σχέδιο του Π.Δ. για την περιοχή της Γυάρου. Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούμε παρά να χαιρετίσουμε το γεγονός. Το υπό διαβούλευση σχέδιο του Π.Δ. έχει προκύψει σε συνέχεια μιας ιδιαίτερα αξιόλογης μελέτης (τουλάχιστον όπως την είδαμε όταν είχε τεθεί σε διαβούλευση το 2023) η οποία αν και περιείχε κάποια σημεία που έχρηζαν αλλαγής, ως προς τις επιτρεπόμενες χρήσεις, αποτελούσε μια πολύ καλή βάση συζήτησης με σοβαρή επιστημονική τεκμηρίωση. Τότε ο σύλλογός μας (το Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου) είχε καταθέσει συγκεκριμένες και αναλυτικές προτάσεις ως προς τα σημεία που, κατά τη γνώμη μας, έχριζαν αλλαγών.
Ειδικά για τη Γυάρο, είχαμε κρίνει ότι οι προτάσεις της μελέτης ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση. Έτσι οι παρατηρήσεις μας είχαν επικεντρωθεί στην πιθανότητα τοποθέτησης των 77 ανεμογεννητριών για τις οποίες είχαν ήδη εκδοθεί άδειες παραγωγού. Παρά το γεγονός ότι η ΕΠΜ δεν προέβλεπε ως επιτρεπόμενη χρήση την εγκατάσταση ανεμογεννητριών, το αντίθετο μάλιστα: αναγνώριζε ως τη σημαντικότερη απειλή υψηλής έντασης για τη Γυάρο τον σχεδιασμό αιολικού πάρκου, θεωρήσαμε σκόπιμο να επισημάνουμε το θέμα στις παρατηρήσεις που καταθέσαμε. Συγκεκριμένα είχαμε αναφέρει τα εξής:
«Για τη Γυάρο, σχεδιάζεται η εγκατάσταση μεγάλου αριθμού (77) ανεμογεννητριών, τεραστίου μεγέθους, που ουσιαστικά θα μετατρέψουν ολόκληρο το νησί σε εργοστάσιο/εργοτάξιο. Στο Γεωπληροφοριακό Σύστημα της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας παρουσιάζονται τα σημεία της σχεδιαζόμενης τοποθέτησης των ανεμογεννητριών… Είναι σαφές, ότι τα μόνα κριτήρια που δεν έχουν ληφθεί υπόψη κατά το σχεδιασμό αυτό είναι η προστασία του περιβάλλοντος και της ιστορικής κληρονομιάς. Αντιθέτως το κριτήριο που προδήλως αποτελεί την κινητήριο δύναμη ενός τέτοιου σχεδιασμού είναι το πρόσκαιρο ιδιωτικό όφελος.
Ήδη έχουν δοθεί σχετικές εγκρίσεις για την τοποθέτηση των πρόδρομων ανεμολογικών ιστών για τη συλλογή μετεωρολογικών δεδομένων οι οποίοι ενδεχομένως σήμερα να έχουν ήδη τοποθετηθεί.
Θεωρώντας ότι η τεκμηρίωση της ΕΠΜ για την πλήρη ασυμβατότητα των ανεμογεννητριών με το προστατευτέο αντικείμενο της Γυάρου είναι επαρκέστατη, προτείνουμε να περιληφθεί στο σχέδιο η ρητή και οριστική απαγόρευση της εγκατάστασης ανεμογεννητριών στο νησί ανεξαρτήτως των όποιων προβλέψεων σε άλλα νομοθετήματα γιατί η εγκατάστασή τους δεν θα θέσει απλώς σε κίνδυνο το προστατευτέο αντικείμενο και το οικοσύστημα αλλά στην κυριολεξία θα μεταβάλλει καταστρεπτικά και δια παντός τη φυσιογνωμία του νησιού με ανεξέλεγκτη οδοποιία μαζικής κλίμακας, μπάζα εκσκαφών, φυτεμένες τεράστιες τσιμεντένιες βάσεις, λιμενικά έργα, υποστηρικτικά κτίρια, γραμμές μεταφοράς αλλά και αυτές τις ίδιες τις ανεμογεννήτριες των 150 μέτρων που θα στέκουν επιβλητικά στη μέση των Κυκλάδων ως μνημείο της ανθρώπινης απληστίας. Η συμπερίληψη της απαγόρευσης αυτής είναι υψίστης σημασίας.
Επισημάνουμε ότι για την GR4220033 – “Νήσος Γυάρος & Θαλάσσια Ζώνη”, η ΕΠΜ αναγνωρίζει ως σημαντικότερη απειλή υψηλής έντασης τον σχεδιασμό αιολικού πάρκου (D01) (σελ.114, κεφ 3Α)».
Έκτοτε, προέκυψε και η ισχυρή βούληση της κυβέρνησης για την τοποθέτηση υπεράκτιων ανεμογεννητριών στην θαλάσσια περιοχή της Γυάρου. Μια σημαντική, ιδιαίτερα θετική, στιγμή του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου αποτέλεσε η ομόφωνη γνωμοδότηση του όπως αυτή διατυπώθηκε στην υπ’ αρ. 28/10-07-2024 Συνεδρία του (Θέμα 3ο) σύμφωνα με την οποία, αρχικά, δεν εγκρίθηκε η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων για την θαλάσσια περιοχή της Γυάρου επειδή η προτεινόμενη εν δυνάμει Περιοχή Οργανωμένης Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων βόρεια, δυτικά και νότια της νήσου βρίσκεται σε άμεση οπτική επαφή με τον κηρυγμένο Ιστορικό Τόπο της Γυάρου και δεν συνάδει με τον ιστορικό της χαρακτήρα [απόφαση Υπουργού Πολιτισμού κας Λίνας Μενδώνη με τίτλο «Έγκριση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων» με την οποία εξαιρέθηκε η περιοχή της Γυάρου (ΑΔΑ: ΕΖΗΞ46ΝΚΟΤ-ΒΞΞ)].
Όμως, ήταν τόσο ισχυρή η βούληση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για την τοποθέτηση ανεμογεννητριών στη θαλάσσια περιοχή της Γυάρου (Εθνικό πρόγραμμα γαρ) που κατέθεσε Αίτησης Θεραπείας κατά αυτής της απόφασης της Υπουργού Πολιτισμού. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο με ομόφωνη γνωμοδότηση του, όπως αυτή διατυπώθηκε στην υπ’ αρ. 35/04-09-2024 Συνεδρία του (Θέμα 1ο), αναιρώντας τον εαυτό του σε μόλις δυο μήνες από την απορριπτική του γνωμοδότηση, ενέκρινε τελικά την τοποθέτηση θαλάσσιων ανεμογεννητριών στη δυτική θαλάσσια περιοχή της Γυάρου. Έτσι εκδόθηκε η απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού με τίτλο «Αποδοχή της κατατεθείσας από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας Αίτησης Θεραπείας της ΥΠΠΟ/343876/02.08.2024 (ΑΔΑ: ΕΖΗΞ46ΝΚΟΤΒΞΞ) Υπουργικής Απόφασης έγκρισης της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων» [ΑΔΑ: ΨΙΥΖ46ΝΚΟΤ-Υ7Ο], πετώντας στον κάλαθο των αχρήστων την ιστορικότητα της Γυάρου προκειμένου να πραγματοποιηθεί ένα «Εθνικό πρόγραμμα» που θα γεμίσει με χρήμα ιδιωτικές τσέπες.
Οι επιτρεπόμενες χρήσεις καθώς και τα σχετικά τα μέτρα προστασίας που θα θεσμοθετηθούν με το υπό διαβούλευση Π.Δ. θα πρέπει να είναι σύμφωνα με τη νομοθεσία (Ν.1650/80, ΠΔ 59/18, Ν.4685/20) καθώς και με τα ευρήματα και τις προτάσεις της ΕΠΜ. Με την από 17.02.2023 ανακοίνωση της η ανάδοχος εταιρεία είχε διευκρινίσει ότι: «Οι χρήσεις που προβλέπονται για κάθε Ζώνη περιλαμβάνονται στον Νόμο 4685/2020. Οι μελετητές, δεν μπορούν να προσθέσουν χρήσεις που δεν προβλέπονται στον Νόμο. Μπορούν μόνο να αφαιρέσουν, ή να τις επιτρέπουν υπό όρους».
Σύμφωνα με το υπό διαβούλευση νομοσχέδιο οριοθετείται η προστατευόμενη περιοχή και οι ζώνες προστασίας (ΖΑΠΦ, ΖΠΦ, ΖΔΟΕ, ΖΒΔΦΠ) [άρθρα 2 και 3] και καθορίζονται οι επιτρεπόμενες ειδικές κατηγορίες χρήσεων κάθε Ζώνης της Προστατευόμενης Περιοχής [άρθρα 5 έως 8]. Τα άρθρα αυτά θεωρούμε ότι κινούνται προς τη θετική κατεύθυνση. Όμως υπάρχει και το άρθρο 4 το οποίο φέρει τον τίτλο «Γενικές ρυθμίσεις προστασίας» σύμφωνα με το οποίο, μεταξύ των άλλων, σε όλες τις ζώνες προστασίας επιτρέπονται «έργα εθνικής σημασίας, σύμφωνα με την περ. γ’ της παρ. 1 του άρθρου 13 του ν. 4014/2011 (Α’ 209) ή την παρ. 4 του άρθρου 10 του ν. 679/1977 (Α’ 245)» [παρ. 1α του αρ. 4].
Είναι σαφές ότι αυτή η διάταξη (αρ. 4 παρ.1α), καθιστά δυνατό να επιτραπούν χρήσεις μη προβλεπόμενες από τη νομοθεσία για τις επιμέρους ζώνες (Π.Δ. 59/18). Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την περ. γ’ της παρ. 1 του άρθρου 13 του ν. 4014/2011 (Α’ 209) ορίζεται ότι: «Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, μετά από αίτημα του καθ’ ύλην αρμόδιου Υπουργού, δύνανται να χαρακτηρίζονται έργα και δραστηριότητες ως έργα εθνικής σημασίας, ιδίως εάν πρόκειται για έργα συγχρηματοδοτούμενα από Διαρθρωτικά Ταμεία και ευρωπαϊκά προγράμματα, για έργα που απαιτούνται για την επείγουσα συμμόρφωση με αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, για έργα που αφορούν λόγους δημόσιας υγείας» ενώ με την παρ. 4 του άρθρου 10 του ν. 679/1977 (Α’ 245) ορίζεται ότι: «Έργα εθνικού επιπέδου, κατά τας διατάξεις περί εκτελέσεως των δημοσίων έργων, είναι τα δι’ αποφάσεως του Υπουργού Δημοσίων ‘Έργων οριζόμενα». Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε έργα λάβουν το χαρακτηρισμό «εθνικής σημασίας» με απλές υπουργικές αποφάσεις, θα μπορούν να παρακάμπτουν το προστατευτικό πλαίσιο που επιχειρείται να τεθεί με το ίδιο το υπό διαβούλευση Π.Δ. και να υλοποιούνται κανονικά ανεξάρτητα από την επίδρασή τους στους οικότοπους και στα προστατευτέα αντικείμενα ή στην ιστορική διάσταση του νησιού. Κάτι τέτοιο, προφανώς, έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το άρθρο 1 του ίδιου του υπό διαβούλευση Π.Δ., σύμφωνα με το οποίο:
«1. Σκοπός του παρόντος είναι η προστασία και διαχείριση του τοπίου ως φυσικής κληρονομιάς και πολύτιμου εθνικού φυσικού πόρου της Περιοχής Προστασίας Βιοποικιλότητας «Νήσος Γυάρος και θαλάσσια ζώνη», η οποία διακρίνεται για τη σημαντική οικολογική, φυτογεωγραφική, ζωολογική, αισθητική, επιστημονική και ιστορική της αξία (εφεξής «Προστατευόμενη Περιοχή νήσου Γυάρου» με κωδικό «ELBA42233»)
2. Ειδικότερα, επιδιώκεται:
α) η προστασία της ακεραιότητας της προστατευόμενης περιοχής, ως προς τις οικολογικές της λειτουργίες, β) η διατήρηση των προστατευτέων αντικειμένων (φυσικών οικοτόπων, ειδών και των ενδιαιτημάτων τους),
γ) η ρύθμιση των χρήσεων γης και των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, μέσω του καθορισμού ζωνών προστασίας, καθώς και η θέσπιση ειδικότερων μέτρων, ανά ζώνη προστασίας».
Δηλαδή, η παρ. 1α του άρθρου 4 θέτει τη βάση για την άρση του προστατευτικού πλαισίου κατά τη βούληση του εκάστοτε υπουργού και, μάλιστα, με πολύ απλή διαδικασία.
Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι, ήδη, η ανάπτυξη Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων στη θαλάσσια περιοχή της Γυάρου αποτελεί «Εθνικό πρόγραμμα» (έτσι αναφέρεται στις σχετικές αποφάσεις). Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι θα «βαφτιστεί» από τον Υπουργό Περιβάλλοντος και «Εθνικής σημασίας». Άλλωστε, έως και Αίτηση Θεραπείας άσκησε (φανταζόμαστε και πιέσεις προς τα μέλη του ΚΑΣ) προκειμένου να πάρει το «πράσινο αρχαιολογικό φως» για την υλοποίηση του έργου.
Μετά τα ανωτέρω, οι προτάσεις για το σχέδιο του υπό διαβούλευση Π.Δ. έχουν ως εξής:
1. Η παρ. 1α του άρθρου 4 θα πρέπει να διαγραφεί. Σε περίπτωση που το σημείο αυτό παραμείνει να διατυπωθεί ρητά ότι τα έργα και οι δραστηριότητες εθνικής σημασίας που θα μπορούν να υλοποιηθούν στη Γυάρο, στις νησίδες της και στις θαλάσσιες ζώνες τις οποίες καλύπτει το Π.Δ., θα αφορούν αποκλειστικά και μόνο λόγους δημόσιας υγείας.
2. Η ισχυρή μας επιθυμία για την ματαίωση των σχεδίων για την ανάπτυξη Υπεράκτιου Αιολικού Πάρκου στη Γυάρο είναι δεδομένη. Δεν έχουμε στοιχεία για την πιθανή χωροθέτηση του (απόσταση από το νησί, περίγραμμα θαλάσσιας έκτασης, κλπ). Ζητούμε τη σαφή αναφορά στο Π.Δ. ότι απαγορεύεται η ανάπτυξη Υπεράκτιων Αιολικών πάρκων στις θαλάσσιες ζώνες ΖΑΠΦ-01, ΖΠΦ-03 και ΖΔΟΕ-01 της Γυάρου καθώς και η κατασκευή στη χερσαία περιοχή της Γυάρου και των νησίδων της τυχόν συνοδών έργων, απαραίτητων για τη λειτουργία των αιολικών. Σημειώνουμε, ότι, αν γίνει δεκτή η ανωτέρω πρότασή μας (σημείο 1) δεν θα χρειάζεται κάποια περαιτέρω αναφορά.
3. Να υπάρξει ρητή αναφορά ότι αναστέλλεται κάθε διαδικασία για την τοποθέτηση των ανεμογεννητριών για τις οποίες έχουν εκδοθεί άδειες παραγωγού. Οι άδειες παραγωγού θα πρέπει να ακυρωθούν.
4. Να υπάρξει ρητή αναφορά ότι οι ανεμολογικοί ιστοί για τη συλλογή μετεωρολογικών δεδομένων οι οποίοι ενδεχομένως σήμερα να έχουν ήδη τοποθετηθεί στο πλαίσιο της διαδικασίας εγκατάστασης των ανεμογεννητριών θα πρέπει να αποξηλωθούν και να απομακρυνθούν.
5. Σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ. 2α εντός της ΖΠΦ-02 είναι επιτρεπτή η ειδική χρήση (26.11) «Λιμενικές ζώνες επιβατικής, εμπορικής, αλιευτικής, βιομηχανικής και τουριστικής δραστηριότητας, μαρίνες» για την οποία αναφέρεται ότι: «Ειδικότερα, επιτρέπεται η εγκατάσταση, χρήση και συντήρηση προβλητών για την πρόσβαση στη ζώνη για λόγους προστασίας και βέλτιστης διαχείρισης του προστατευτέου αντικειμένου». Επειδή ενδεχομένως να υπάρξουν στο μέλλον διχογνωμίες και παρερμηνείες σχετικά με το αν αυτή η διατύπωση αποκλείει κάθε άλλη λιμενική χρήση, προτείνουμε να διατυπωθεί ακριβέστερα μιας και η προφανής πρόθεση του νομοθέτη είναι να επιτρέψει τις λιμενικές ζώνες αποκλειστικά και μόνο για λόγους προστασίας και βέλτιστης διαχείρισης του προστατευτέου αντικειμένου. Η διατύπωση θα μπορούσε να είναι κάπως έτσι: «Ειδικότερα, επιτρέπεται μόνο η εγκατάσταση, χρήση και συντήρηση προβλητών για την πρόσβαση στη ζώνη για λόγους προστασίας και βέλτιστης διαχείρισης του προστατευτέου αντικειμένου, αποκλειόμενης οποιασδήποτε άλλης δυνατότητας λιμενικών ζωνών».
6. Αντίστοιχες διατυπώσεις με το ανωτέρω σημείο θα πρέπει να γίνουν σε όλες τις περιπτώσεις που επιλέγεται η χρήση (26.11) [στο άρθρο 6 παρ.3, στο άρθρο 7 σημείο (α) και στο άρθρο 8 σημείο (β)]
Κλείνοντας θα πρέπει να τονίσουμε ότι είναι επιτακτική ανάγκη να εκδοθούν άμεσα και τα υπόλοιπα Π.Δ. για το σύνολο της περιοχής μελέτης ΕΠΜ-8α (νήσος Σύρος και νησίδες) αλλά και το σύνολο των αντίστοιχων διαταγμάτων για όλες τις περιοχές NATURA της Ελλάδας. Η καθυστέρηση έχει καταστροφικές και ανεπανόρθωτες συνέπειες.
Το Διοικητικό Συμβούλιο
(Πηγή φωτογραφιών: https://cycladeslife.gr/en/areas/gyaros/)
